Wat doet stoppen écht met jou als ondernemer? Voor veel boeren en tuinders is bedrijfsbeëindiging geen zakelijke beslissing, maar een ingrijpend proces dat identiteit, familiegeschiedenis, autonomie en welzijn raakt. Dat blijkt uit onderzoek van Anna Grootentraast, studente aan de Aeres Hogeschool in Dronten, die in opdracht van TABOER onderzocht hoe 148 (ex-)boeren de emotionele impact van stoppen ervaren.
Sterke verbondenheid met bedrijf en omgeving
Veel boeren (95%) voelen zich sterk of zeer sterk verbonden met hun dieren, de plek en hun zelfstandigheid. Maar liefst 49% van de respondenten geeft aan dat het boerenbedrijf een groot deel van hun identiteit vormt. 46% voelt zich sterk verbonden, maar kan ook enige afstand nemen. Slechts 5% ziet het boerenleven vooral als werk, zonder diepe persoonlijke hechting.
Voor 42% is het boerenleven een bron van levensvreugde, zingeving en identiteit. Hun geluk is nauw verweven met het werken met dieren, de natuur, en het leven op de boerderij. Het beëindigen van het bedrijf betekent voor hen het loslaten van iets dat fundamenteel bij hun leven hoort.
“Het huis en gebouwen zijn een levenswerk. Het is onderdeel van mijn familiegeschiedenis,” zegt een respondent.
Daarnaast speelt de autonomie van het ondernemerschap een belangrijke rol: de vrijheid om eigen keuzes te maken en het werk naar eigen inzicht in te richten, wordt als waardevol ervaren. Omdat de boerderij bovendien een sociaal systeem is waarin familiebanden, identiteit en geschiedenis samenkomen, maakt stoppen het proces extra complex en emotioneel beladen.
Regelgeving en financiële druk
De belangrijkste boosdoeners zijn regelgeving en beleidsveranderingen (33%), gevolgd door financiële onzekerheid (17%). Banken zetten vaak in op schaalvergroting, terwijl dat niet voor elke boer haalbaar of wenselijk is. Zoals een respondent zegt: “De bank wilde de boeren alleen maar groter hebben en dat wilde ik absoluut niet.”
Identiteit en sociale relaties onder druk
Stoppen betekent vaak ook het verliezen van identiteit en sociale contacten. Uit de enquête blijkt dat vooral het loslaten van de rol van boer, de dagelijkse routine en het werken met dieren wordt als zwaar ervaren. “Je kunt niet meer zeggen dat je boer bent. Dat vond ik heel lastig,” merkt een boer op.
Emoties: rouw en verdriet, soms opluchting
Voor veel boeren voelt bedrijfsbeëindiging als een rouwproces. 42% van de respondenten gaf aan veel emotionele uitdagingen te hebben ervaren, 49% enigszins. Verdriet, boosheid en machteloosheid werden het vaakst genoemd. Deze gevoelens hangen samen met het verlies van identiteit, trots en zingeving, vaak opgebouwd over generaties. Ook schaamte en schuldgevoelens kwamen naar voren. “Het was een soort rouw, ik moest afscheid nemen van mijn oude leven, bedrijf en plek,” zegt een boer.
Toch ervoer 17% na verloop van tijd ook rust en opluchting:“Toen ik de knoop doorgehakt had, was het een opluchting.”
Mentale gevolgen en veerkracht
Meer dan de helft van de respondenten had last van somberheid, spanning of slaapproblemen. Toch tonen velen veerkracht: steun van familie, lotgenoten of een coach helpt, net als nieuwe activiteiten of toekomstperspectief. “Ik zou anderen willen meegeven dat er ook altijd een leven daarna is,” aldus een deelnemer.
Brug tussen praktijk en beleid
Volgens Grootentraast is er te weinig aandacht voor de emotionele kant van stoppen. “De verbondenheid met het bedrijf maakt het loslaten vergelijkbaar met het verlies van een dierbare. Toch blijft die impact vaak onderbelicht.”
“De verbondenheid met het bedrijf maakt het loslaten vergelijkbaar met het verlies van een dierbare. Toch blijft die impact vaak onderbelicht,” aldus Anna Grootentraast.
Met dit onderzoek wil TABOER duidelijk maken dat bedrijfsbeëindiging veel meer is dan ‘gewoon stoppen met werken’. Het raakt identiteit, bestaanszekerheid en familiegeschiedenis. TABOER pleit daarom voor meer bewustzijn bij burgers, overheid en banken. Naast fiscale en juridische hulp is ook emotionele ondersteuning hard nodig voor boeren én hun gezinnen.
Om dat gesprek te openen, ontwikkelde TABOER een ‘stopperschecklist’ en organiseert het een tweedaagse voor boeren en tuinders die zijn gestopt of overwegen te stoppen.