Binnen de Nederlandse land- en tuinbouw zijn familiebedrijven een toonaangevende organisatievorm. Hoewel ze waardevolle kanten kennen, hebben familiebedrijven ook zwakke punten. Een cruciale valkuil zijn de emotionele banden binnen de familie. TABOER organiseerde een webinar met als doel elkaar beter te begrijpen en zo het familiebedrijf sterker te maken.
Meer dan 280 deelnemers schreven zich in voor het webinar over de dynamiek in agrarische familiebedrijven, wat aangeeft dat het thema een gevoelige snaar raakt. Onderwerpen als bedrijfsopvolging, de invloed van schoonfamilie, de druk op potentiële opvolgers en de erkenning van kinderen die niet in het familiebedrijf worden opgenomen, kunnen een complexe dynamiek veroorzaken binnen boerengezinnen.
Op donderdagavond 23 november interviewde Helma Vermuë, voorzitter van LTO Vrouw en Bedrijf, Wiggele Oosterhoff, auteur van ‘Doorzien’ en verbonden aan Aeres Hogeschool Dronten, Martine Nieuwlaar, agrocoach bij Coaching Kloosterhaar, en Coen van den Bighelaar, portefeuillehouder bedrijfsovername bij NAJK.
Vertrouwen en verbondenheid
In de agrarische sector is zo’n 93 procent een familiebedrijf. Hoewel een agrarisch familiebedrijf weleens wordt vergeleken met MKB-bedrijf, is het toch anders. Coen: ‘De focus ligt niet zozeer op winst maken en aandeelhouders tevreden stellen, maar vooral op samenwerken, samen de schouders ergens onder zetten en doorgaan, en in het nastreven van wat als belangrijk wordt beschouwd. Vertrouwen en verbondenheid zijn kernwaarden, daar zijn geen uitgebreide contracten voor nodig.”
Wiggele voegde toe: “Bij samenwerken in een maatschap is het belangrijk om te begrijpen welk systeem leidend is. Je neemt deel aan zowel het familiesysteem als het bedrijfssysteem, het marktsysteem en het maatschappijsysteem, die elk hun eigen regels en invloeden hebben.”
Bedrijf- en familiesysteem
“Communicatie is vaak een zwak punt in agrarische familiebedrijven. Daarin ben je niet alleen werknemer, maar ook ouder of kind.”
Martine Nieuwlaar, agrocoach
Martine onderstreepte hoe belangrijk het is om wat onder water leeft, boven tafel te krijgen: “Communicatie is vaak een zwak punt in agrarische familiebedrijven. Daarin ben je niet alleen werknemer, maar ook ouder of kind. Binnen het bedrijfssysteem ben je gelijkwaardig, maar in een familiesysteem bestaat er onderscheid. Je moet je veilig voelen om je gedachten uit te durven spreken. Het is belangrijk om een veilig klimaat te creëren en te bewaken. Maar ook het verleden te benoemen: hoe ben je opgegroeid, is er sprake van rivaliteit tussen broers en zussen onder elkaar. Ook de plaats in de kinderrij kan een gevoel van rangorde geven. Bijvoorbeeld als er een leeftijdsverschil van 10 jaar is tussen het oudste en jongste kind. De oudste heeft mogelijk meer tijd geïnvesteerd in het familiebedrijf, terwijl de jongste er niets aan kan doen dat;later geboren is: gesprekken over bedrijfsovername.”
Jonger kind afwachtend
Coen bracht naar voren: “Het komt weleens voor dat de beoogde opvolger al klaar staat, waardoor bijvoorbeeld het derde of vierde kind in de rij zich terughoudend opstelt. Die steekt wellicht niet z’n hand op, omdat het al lijkt vast te staan. Wanneer dan blijkt dat de beoogde opvolger uiteindelijk niet geïnteresseerd is, wordt duidelijk dat er nooit een gesprek is geweest met de andere kinderen, die dit zelf ook nooit ter sprake hebben gebracht. Daarom is het belangrijk bespreekbaar te maken of er echt geen ruimte binnen het bedrijf is en hoe lang bijvoorbeeld jongere kinderen de kans krijgen om in te stappen.”
Onzekerheid door schoonfamilie
Martine: “Ook als je als nieuwe partner in het bedrijf komt, neem je je eigen gewoontes en ambities mee. Het vormgeven van de rolverdeling, hiërarchie en jouw positie kan een uitdaging zijn, aangezien de bestaande gewoontes in het gezin al zijn duidelijk. Dat kan weerstand geven, zonder dat dit persoonlijk bedoeld is. Het kan lastig zijn wanneer je bepaalde zaken ziet als vreemde eend: ‘waarom gaat dit eigenlijk zo?’ Als je het idee hebt dat van jou wordt verwacht mee te gaan in de waarden en normen van je schoonfamilie, kan dat veel onzekerheid met zich meebrengen. Ook de zakelijke kant behoeft aandacht: de inzet die je als nieuwe partner toont, wordt niet altijd financieel beloond, terwijl daar wel waardering voor hoort te zijn.”
Samen aan tafel kunnen
“Iedereen wil tijdens kerst samen goed aan tafel kunnen zitten. Als je bewust bent van je emoties, kun je er ook voor kiezen dat je het zakelijk houdt.”
Wiggele Oosterhoff, Aeres Hogeschool Dronten
Wiggele: “Het gezamenlijke doel is helder: iedereen wil tijdens kerst samen goed aan tafel kunnen zitten. Als je bewust bent van je emoties, kun je er ook voor kiezen dat je het zakelijk houdt. Voer bijvoorbeeld het maten-overleg niet aan de keukentafel, maar aan een andere tafel in een andere ruimte: dan heb je beter door wie welke pet op heeft. Mijn tip: gebruik passende taal en verhouding. Noem je vader bijvoorbeeld bij zijn voornaam als je samen aan het werk bent in de stal.”
Tips
Tijdens het webinar werd besproken hoe je op een goede manier met verschillende hindernissen om kunt gaan. We gingen in op hoe je ze herkent en hoe je gezamenlijk gedragen oplossingen vindt.
Tips die aan bod kwamen waren onder meer:
- Maak het onbesprokene bespreekbaar, hoe moeilijk dat ook kan zijn.
- Stel open vragen; voor een goed gesprek begint je vraag met ‘hoe’.
- Blijf luisteren naar elkaar en weet ‘wat vind ik belangrijk’.
- Sta open voor elkaars visie en ideeën.
- Begin gesprekken over bedrijfsovername al voordat je in maatschap gaat. Begin laagdrempelig: hoe zie je de toekomst, wat vind je mooi?
- Maak heldere afspraken en overweeg om ze schriftelijk vast te leggen.
- Betrek alle gezinsleden, ook zij die niet het bedrijf overnemen. Zij willen ook gehoord en gezien worden.
- Scheid werk en privé; vermijd werkoverleg aan de keukentafel.
- De boodschap aan de schoonfamilie is niet simpelweg ‘voeg je maar naar hoe het hier gaat’, maar eerder om het te zien als een fris paar ogen; omarm dat. En wees je bewust wanneer je vanuit het bedrijf- of familiesysteem spreekt.
- Let op aannames: laat je de volgorde van geboorte bepalend zijn voor beslissingen?
- Leer van eerdere generaties en hun ervaringen.
Maak het onbesprokene bespreekbaar!
Terugkijken
Het webinar bood waardevolle inzichten in de complexe dynamiek van agrarische familiebedrijven. Kijk hieronder het webinar terug: