Bij bedrijfsovername speelt communicatie een belangrijke rol. Het gaat dan niet alleen om de communicatie tussen ouders en hun potentiële opvolger, maar het gaat om veel meer. Durf je bijvoorbeeld jouw wensen naar elkaar uit te spreken en hoe betrek je andere kinderen in dit proces. Tijdens de module Bedrijfsovername maken de studenten hier voor het eerst kennis mee. Met een waslijst vol vragen gaan ze naar huis. Dit is vaak de eerste aanzet voor een persoonlijk gesprek over dit gevoelige onderwerp.
Saskia Meulenberg, docent Dier- en Veehouderij en Ondernemerschap aan de Aeres Hogeschool in Dronten, is samen met haar collega’s verantwoordelijk voor de module Bedrijfsopvolging. ‘’In deze module komt alles samen,’’ merkt Saskia op. Maar liefst 80% van de studenten die de opleiding Veehouderij en Ondernemerschap volgt, heeft de intentie om vroeg of laat het bedrijf over te nemen. “Op school bereiden we de potentiële bedrijfsopvolgers hier zo goed mogelijk op voor. Eerst stellen ze een ondernemersplan op waarin we ze verschillende scenario’s laten doorrekenen. In het derde studiejaar komt het bedrijfsovernameplan aan bod. De studenten dan kijken op vier onderdelen naar de overname, namelijk naar de financiële, juridische, fiscale en sociale aspecten. Met name het sociale aspect is niet eenvoudig. Binnen de agrarische sector heb je veelal te maken met familiebedrijven, waarin zoon of dochter eerst samen gaat werken met zijn of haar ouders. Er zijn vaak broers en zussen, en daarnaast moet er na de overname ook nog eens een pensioen en een huis voor de ouders overblijven.
Jonge ondernemers hebben er zin in
Het valt Saskia op, dat de jonge ondernemers vaak ambitieuze plannen hebben, maar zich soms ook belemmerd voelen door de huidige politiek met haar onduidelijke beleid. ‘’Toch willen zij graag vooruit, terwijl de oudere generatie zich juist afvraagt of het wel verstandig is om het bedrijf over te dragen in deze moeilijke tijd. Toch merk ik dat jongeren wel heel graag willen. Ondanks dat zij bijvoorbeeld piekbelaster of pasmelder zijn, stimuleren wij ze om plannen te maken en oplossingen te zoeken. Wij wakkeren dat juist aan door onze studenten soms (on)mogelijke plannen door te laten rekenen en deze ook mee te nemen in het bedrijfsovernameplan. Bij alles wat ze doen is plezier het belangrijkste. Want zonder plezier is het lastig om iets vol te houden.”
Speciaal voor de ouders organiseert de Aeres Hogeschool Dronten een studiedag over bedrijfsovername. Tijdens deze lesdag komen de ouders naar school en gaan docenten en externen, zoals een agri-notaris, met hen aan de slag. Ze krijgen dan uitleg over alles wat zij kunnen verwachten. “Het specifieke doel van deze dag is dat ouders weten wat hen te wachten staat. De studenten hebben de opdracht het gesprek aan te gaan met hun ouders thuis over de bedrijfsovername. Dat is voor veel studenten niet eenvoudig. Ze hebben dan wel via rollenspellen op school geleerd kritische vragen te stellen, maar het is in de praktijk wel een stuk moeilijker.’’
Ervaringen van studenten
De studenten Rick, Tom en Peter zijn thuis aan de slag gegaan met deze opdracht en willen hun ervaringen met ons delen.
Scenario’s schetsen toekomstbeeld
Het geeft je een beeld van hoe het er in de toekomst uit kan gaan zien.
Rick (20), student
Rick van Jaarsveld is 20 jaar en zit in het laatste jaar van zijn opleiding. Als zoon van een fruitteler voelt hij zich altijd een beetje een vreemde eend in de bijt. “De meeste klasgenoten zijn akkerbouwers. Daar spelen hele andere zaken dan in de fruitteelt. Mijn ouders hebben bij Dronten 18 hectare appels. Ik werk vaak mee op het bedrijf en wil het bedrijf in de toekomst graag overnemen. Mijn zus heeft geen belangstelling, wat mij de potentiële opvolger maakt. Mijn vader denkt nog niet aan stoppen. Toch was het goed om de module over bedrijfsovername te volgen en de overname met verschillende scenario’s door te rekenen. Ook al is het fictief. Het geeft een beeld van hoe het er in de toekomst uit kan gaan zien. Wat betekent het financieel voor jou, je ouders en in mijn geval mijn zus. Het was voor mij niet nieuw om dit te bespreken met mijn ouders. Ik loop soms dagenlang tussen de appelbomen met mijn vader. Dan is het makkelijk om eens zo’n gesprek aan te gaan en de wensen naar elkaar uit te spreken.’’
Gevoelig onderwerp
Door die opdracht hebben we voor het eerst echt gesproken over bedrijfsovername.
Peter (24), student
Peter Vergeer (24 jaar) wil net als zijn zus het melkveebedrijf in het Groningse Winsum overnemen. Ze zitten dan ook beide in maatschap met hun ouders. Peter vertelt dan ook open en eerlijk dat dat niet eenvoudig is en dat de bedrijfsovername weleens lastige gesprekken oplevert. ‘’De vragenlijst vanuit de module bedrijfsovername was dan ook een eerste stap om hier over te praten in het gezin. Mijn vader is een boer in hart en nieren en was zeker nog niet bezig met vragen over wat hij gaat doen na de overname. Waar wil hij straks wonen en wat gaat hij dan doen met die vrije tijd. Het was wel grappig dat mijn vader en moeder apart van elkaar de lijst in moesten vullen en daaruit bleek dat zij compleet verschillende wensen hadden. Dit leverde nieuwe gespreksstof op. Door deze opdracht kwam er ook een stuk beleving en gevoel om de hoek kijken. Eigenlijk is dat gevoel het belangrijkste in dit hele traject. Naar aanleiding van de vragenlijsten hebben we voor het eerst elkaars verwachtingen aan elkaar uitgesproken. Dit was voor iedereen een belangrijke eerste stap. Overname is in ons gezin altijd een gevoelig onderwerp geweest. Na deelname aan deze module praten we wel vaker over de toekomst en hoe een mogelijke bedrijfsovername er uit kan gaan zien.’’
Gelukkig hebben we nog tijd genoeg
Een feestje vieren met mijn broertje is gezellig, maar een bedrijf runnen is compleet anders.
Tom (20), student
Tom de Visser (20) is de zoon van een akkerbouwer in Lelystad. ‘’Van jongs af aan ben je er altijd bij. Je ziet hoe je vader een trekker koopt en wat hij beurt voor de uien. Maar toen ik een ondernemersplan moest schrijven en echt in de boekhouding van mijn ouders dook, kreeg ik meer inzicht in de financiële kant van het bedrijf van mijn ouders. De volgende stap was het doorrekenen van de bedrijfsovername. Ondanks dat dat nog lang niet aan de orde is, was het een zeer leerzaam traject. De bijbehorende vragenlijst was een mooie aanleiding om eens over bedrijfsopvolging te praten. Dat hadden we daarvoor nog nooit gedaan. Mijn vader is altijd wat terughoudend, terwijl mijn moeder juist het gesprek probeerde te stimuleren. Het was voor ons een mooie opstart om hier eens met z’n allen over na te denken. Ik heb namelijk ook nog broers en zussen. Mijn broertje weet nog niet of hij ook boer wil worden. Dus het is nog niet duidelijk wie de bedrijfsopvolger wordt. Of dat we het samen gaan doen. Allemaal vragen waarop we nog geen antwoord hebben, maar al wel vast over na zijn gaan denken. Een feestje vieren met mijn broer is gezellig, maar samen een bedrijf runnen is een ander verhaal. Gelukkig hebben we nog tijd om dit met z’n allen te onderzoeken.”
Webinar ‘Dynamiek in agrarische familiebedrijven‘
Wil jij meer weten over wat voor effect bijvoorbeeld bedrijfsovername heeft op de gezinsdynamiek. Neem dan deel aan het webinar ‘Dynamiek in agrarische familiebedrijven’ op 23 november. Eén van de sprekers is Wiggele Oosterhoff. Hij is auteur van het boek ‘Doorzien, een contextueel handboek voor agrarische familiebedrijven’ en verbonden aan de Aeres Hogeschool in Dronten.